عزت نفس جزیی از اساس و بنیان شخصیت هر فرد است و چنانچه فردی عزت نفس نداشته باشد در تمامی زمینه ها در طول زندگی اش دچار مشکل می شود. وجود یا عدم وجود این احساس پیامدهای مثبت و منفی ای دارد که ما را به شناخت هرچه بیشتر آن ترغیب می کند. باید توجه داشته باشیم که عزت نفس با اعتماد به نفس متفاوت است که در این مقاله به تفاوت آنها اشاره می شود و همچنین به راهکارهایی برای افزایش عزت نفس پرداخته می شود.
عزت نفس چیست؟
عزت نفس یعنی تصویر تمام عیاری که هر انسانی از خودش دارد. عزت نفس متاثر از عوامل دروني، بيروني است و منظور از عوامل دروني، عـواملي اسـت كه خود شخص آن را ايجاد مي كند و عوامل بيروني پيام هايي است كه بـه صورت كلامي يـا غيركلامي از سوي اطرافيان دريافت می شود. عزت نفس زاييده زندگي اجتماعي و ارزشهاي آن است و در تمامي فعاليتهاي روزانه انسان بـه نوعي جلوه گر است. با افزايش عزت نفس، انسان احساس توانمندي و ارزشمندي می کند و باعث می شود در فرد تغییرات مثبت ایجاد شود و موجب پيشرفت و موفقیت آن شخص شود.
تعریف عزت نفس کوپر اسمیت
کوپر اسمیت عزت نفس را یک ارزشیابی فردی می داند که عموما با توجه به
خویشتن حفظ می شود. کوپراسمیت چهار عامل اسنادی را برای رشد عزت نفس
بیان می کند، نخستین آن و مقدم بر تمام عوامل میزان احترام، پذیرش و
علاقمندی است که یک فرد دریافت می کند، دومین عامل، تجارب و موفقیت ها در
زندگی و سومین عامل، ارزش ها و انتظاراتی است که بر مبنای آن تجارب را مورد
تفسیر قرار می دهیم و چهارمین عامل، نحوه پاسخ فرد به از دست دادن ارزش می
باشد.
عزت نفس در اسلام
عزّت که در اصل یک کلمه عربی است در لغت به معنای محکم و نفوذ ناپذیر
است. «اَرْضٌ عَزیزَةٌ» یعنی زمینی که آب در آن راه نیابد. این واژه از نظر
اصطلاحی اجتماعی به معنای حالتی است که از شکست انسان پیشگیری می‌کند
(حالت شکست ناپذیری) و مانع مغلوب شدن او می‌گردد.
در چند جای قرآن تصریح شده که تمام عزت نزد خداوند است: «إِنَّ
الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمیعاً» (نساء، 139؛ یونس، 65؛ فاطر، 10) لذا اگر کسی
به دنبال کسب عزت باشد راهی ندارد مگر این که خداوند آن را به او عطا
فرماید؛ و در راستای ایمان و اطاعت از خداوند است که انسان دارای عزت می
شود.
در حدیثى پیامبر (ص) فرمودند: “ان ربکم یقول کل یوم: أنا العزیز، فمن أراد
عز الدارین فلیطع العزیز”، پروردگار شما همه روز مىگوید: منم عزیز، و هر
کس عزت دو جهان خواهد باید اطاعت عزیزکند. (تفسیر نور الثقلین، ج4، ص 352)
تفاوت عزت نفس با اعتماد به نفس
اعتماد به نفس اطمینان ، باور و اعتماد یک شخص به توانایی های خویش برای
رسیدن به مجموعه ای از رویاها و اهدافش است در حالیکه عزت نفس درک و
ارزیابی فرد از توانایی هایش برای تسلط و کنترل شرایط است. اعتماد به نفس
ایمان و باور به مهارت های خود برای غلبه یافتن بر ترس ها و مبادرت به
اقدام و عمل است و عزت نفس یک بستر آماده و مساعد برای پرورش و باروری
مهارت ها است. اعتماد به نفس شامل مجموعه ای از باورها و عقاید فرد درباره
خود می شود و ممکن است خوب تلقی شوند یا بد ولی قضاوت درباره خوب یا بد
بودن آن ها و توجه بر نقاط ضعف یا قوت برای ارائه چنین ارزیابی در قلمرو
عزت نفس است.
عواقب عزت به نفس پایین
پیامدهای ویرانگر عزت نفس پایین اشاره شده است:
- موجب اضطراب، استرس، تنهایی و افزایش احتمال ابتلا به افسردگی شود.
- موجب بروز مشکلاتی در دوستی‌ها یا روابط عاشقانه شود.
- عملکرد تحصیلی یا شغلی را به شکل جدی، مختل کند.
- موجب افزایش آسیب‌پذیری در برابرِ مواد مخدر و الکل شود.
نشانه های افراد عزت نفس پایین
- داشتن دیدگاه منفی نسبت به خود و تمرکز بر نقاط ضعف
- باور بر این که دیگران بهتر از آن ها هستند
- دربیان نیازهایشان ناتوان هستند و احساس شرم و خجالت دارند.
- افسردگی و استرس و اضطراب
- در پذیرش انتقاد درست و سازنده از طرف دیگران مشکل دارند.
- مسولیت پذیر نیستند.
- تایید شدید به رشد دیگران
- عدم تمایل به پیشرفت دیگران
- در کنار آمدن با جهان و وقایع آن ناتوان است و منتظر کسی است که او را
نجات دهد. به طور مداوم برای راهنمایی به دیگران توجه می‌کند و این مسئله
می‌تواند منجر به بروزِ مشکلاتی مانند نداشتن جرات و جسارت، کم‌آموزی و
اتکای بیش از حد به دیگران، در روابط شود.
درمان عزت نفس پایین
برای افزایش عزت نفس تمرین های زیر را انجام دهید:
درباره نوع غذایی که می خورید فکر کنید. اطمینان حاصل کنید که به اندازه
نیاز می خوابید ورزش و قوی کردن عضلات می تواند عزت نفس را تقویت و به شما
کمک کند تا احساس خوبی نسبت به خود داشته باشید. به چگونه ایستادن و راه
رفتن خود توجه داشته باشید و به ظاهر خود بیشتر توجه کنید و لباس های رنگی
بپوشید.
- تمرین دلسوزی برای خود را انجام دهید.
دلسوزی برای خود، یعنی به همان اندازه‌ای برای خود دلسوزی کنید که برای
دیگران دلسوزی می‌کنید. احتمالا اگر یکی از دوستان‌تان روزهای سختی داشته
باشد، شما بیشتر به او توجه می‌کنید و از او حمایت می‌کنید. شما نیز سزاوار
همین رفتار هستید! وقتی در شرایط دشواری قرار دارید، به جای تمرکز بر
ارزیابی خودتان، حقیقت را بپذیرید و سعی کنید که به ویژه در این زمان‌ها،
توجه بیشتری به خودتان بکنید.
لذتی هرچند اندک برای خود فراهم کنید. کارهایی را انجام دهید که ازآنها
لذت می برید، اما اغلب به آنها نمی پردازید. هیچ یک از ما دوست نداریم که
دیگران درباره ما چیزهایی زشت و ناخوشایند بگویند، پس چرا آنها را درباره
خود بکار گیریم. به سخنان درون خود گوش فرا دهید – نقاط قوت را به یاد
بیاورید و سعی کنید انها را مدام با خود تکرار کنید. تا آنجا که ممکن است
از افراد و شرایطی که موجب می شوند شما احساس بدی نسبت به خود داشته باشید،
دوری و وقت بیشتری را صرف پرداختن به تجربه هایی مفید و ارزشمند کنید.
درست نیست که صبر کنیم تا دیگران و شرایط، احساسی بهتر نسبت به خودمان،
در ما ایجاد کنند. پس مسئوولیت کارهای خود را بپذیرید. همانگونه که نمی
توانیم دیگران را تغییر دهیم، نیاز داریم که خود تغییراتی ایجاد کنیم.
در مورد مسائلی چون استفاده از: وقت، پول، حرفه، لباس و مانند این ها ، خودتان دست به انتخاب و تصمیم گیری بزنید.
- از احساسات خود آگاهی داشته باشید.
اگر احساس ناراحتی می‌کنید، سعی کنید این احساس را در وجود خود متعادل
کنید، یعنی آن را سرکوب نکنید یا کاملا در آن احساس غرق نشوید و در زمان
تمرین کردن آگاهی از احساسات‌تان، سعی کنید به دلیل داشتن احساسات منفی،
خودتان را قضاوت نکنید. در نظر گرفتن این مسئله که احساسات می‌آیند و
می‌روند و در نهایت تمام می‌شوند، می‌تواند به شما کمک کند تا مغلوب
احساسات خود نشوید.
- از کمک دیگران غافل نشوید.
یکی از مهمترین گام هایی که برای بهبود عزت نفس به کار گرفته می شود،
کمک گرفتن از دیگران است، ولی در عین حال می‌تواند سخت ترین گام نیز باشد.
افرادی که عزت نفس پایینی دارند، معمولا از کمک گرفتن از دیگران سر بازمی
زنند، چرا که احساس می‌کنند شایستگی آن را ندارند، ولی دیگران می‌توانند به
فرد کمک کنند، برای انجام این کار از دیگران این گونه کم بخواهید: از
دوستان‌تان بخواهید به شما بگویند که چه ویژگی‌ای را در شما دوست دارند یا
فکر می‌کنند که چه کاری را خوب انجام می‌دهید. از کسی که به شما اهمیت
می‌دهد بخواهید که فقط برای مدت کوتاهی به شما گوش بدهد تا خود را خالی
کنید و در این مدت، سعی نکند ایرادهای شما را اصلاح کند. از او بخواهید شما
را در آغوش بگیرد. از کسی که شما را دوست دارد بخواهید که علاقه‌اش به شما
را، به طور مرتب به شما بیان کند.
شخصی که دارای عزت نفس پایینی دارد، مدام در حال رقابت با دیگران هست.
برای مقابله با رفتار، سعی کنید برای چندین روز رقابت را کنار بگذارید و
باختن را نیز تجربه کنید. به این نکته دقت کنید همانطور که یک ورزشکار نمی
تواند تمام مسابقات خود را ببرد، ما نیز در پروسه زندگی گاهی شکست خورده و
از نو شروع می کنیم و این قانون زندگی است. پس توصیه می شود با گذشته خود
رقابت کنید و سعی کنید هر روز از روز قبل بهتر باشید.
افرادی با عزت نفس پایین اغلب احساس می‌کنند که مجبورند همیشه به دیگران
بگویند «بله»، حتی وقت‌هایی که واقعا تمایلی به این کار ندارند. خطرات این
کار آن است که می‌تواند شما را به فردی تحت فشار، بی‌میل، خشمگین و افسرده
تبدیل کند. در بیشتر مواقع، نه گفتن مشکلی در روابط‌تان ایجاد نمی‌کند. در
پیش گرفتن رویه‌ی «تکرار مکررات» شاید کمک‌کننده باشد. نه گفتن را به
روش‌های گوناگون تکرار کنید تا جایی که دیگران پیام‌تان را دریافت کنند.