خلاقیت چیست و چگونه خلاق باشیم؟

خلاقیت زمانی بروز می کند که شخص با مساله و مشکلی درگیر می شود، درست در موقع است که او باید با استفاده از دانسته ها و تجربیات خود، راه حل یا راه حل هایی را برای آن مشکل پیدا کند. پس می توان گفت که خلاقیت عبارت است از توانایی تولید راه‌حلهای جدید، مناسب و متنوع برای حل مسائل و مشکلات. حال ما چگونه قادر می شویم که این توانایی را شکوفا سازیم. در ادامه به تعریف دقیق خلاقیت و راه حل های  بروز خلاقیت اشاره می شود.

مفهوم خلاقیت

خلاقیت به معنای رسیدن به ایده های جدید به منظور حل مشکلات با صحیح ترین روش است. اگر شما تلاشی در زمینه اصلاح، کوتاه سازی، بهینه سازی، اقتصادی کردن و هر کار یا فعالیت دیگری که باعث بهتر شدن فعالیتی از روش جدید می شود را بکارگیری خلاقیت در آن فعالیت نامیده می شود و همچنین بکارگیری نیروی ذهن و قوای جسمانی در پرداختن به انبوه تصورات، رفتارها و در نهایت بازدهی هایتان را می توان نوع خلاقیت نامید.

خلاقیت فردی

خلاقیت فردی یک فرایند ذهنی است که از فرد معینی و در یک زمان مشخص دیده می شود و در واقع  فرآیندی است که در نتیجه آن، یک اثر جدید (ایده یا چیزی نو و متفاوت) تولید می شود. تولید متفاوت، می تواند کلامی یا غیر کلامی و عینی یا ذهنی باشد. خلاقیت فردی، مستلزم بهره گیری از نوع خاصی از جریان فکری است، چیزی که یکی از روان شناسان (به نام گیلفور)، آن را «تفکر واگرا» نامید و این تفکر به گونه ای متفاوت از جریان عام فکری جامعه، در حل مسائل حاصل می شود یا به عبارت دیگر، فرد خلاق  تمایل دارد که مسائل مختلف را به طرق متفاوت حل کند.

ویژگی های افراد خلاق

• افراد خلاق، راه هایی را جست و جو می کنند که از طریق آن بتوانند فکر خود را به سوی ایده های نو و تازه هدایت کنند.
• به همه جوانب یک موضوع و مسأله توجه دارند.
• درحل یک مسأله تمرکز حواس بیشتری را از خود نشان می دهند.
• افراد خلاق در زندگی روزمره نو آوری های بسیاری از خود نشان می دهند.
• سلامت روانی کلامی و بیان سلیس و شوخ طبعی دارند.
• از انتقاد و شکست ترسی ندارند و اشتباهات را فرصت‌هایی برای یادگیری تلقی می‌کنند.
• افراد خلاق، سال‌های زیادی را برای کسب دانش و تسلط بر موضوع مورد علاقه خود صرف می‌کنند و علاوه بر آن همواره در حال توسعه دائمی دانش و آگاهی خود هستند.
• افراد خلاق، روحیه پرسش گری دارند و از اینکه سؤال‌های به ظاهر کودکانه بپرسند هیچ  واهمه ای ندارند. آن ها  سؤال‌های چالش‌ برانگیز مطرح می کنند و این باعث پرورش کنجکاوی در آنها می‌شود.

موانع خلاقیت

• ترس

ترس بزرگترین مانع برای خلاقیت و نوآوری است. ترس انواع مختلفی دارد: ترس از شکست، ترس از مسخره شدن،‌ ترس از تصمیم‌گیری، ترس از اشتباه کردن، ترس از ریسک کردن، ترس از دریافت نکردن ارتقاء شغلی، ترس از تغییر و ترس از ناشناخته‌ها.
ترس، فرد را از کشف راه‌های جدید بازمی‌دارد و ذهنیت جستجوگری که در آن شکست قابل قبول بوده و به عنوان منبعی برای اطلاعات جدید و یادگیری پذیرفته می‌شود، را از بین می‌برد. خلاقیت و نوآوری رابطه‌ای مثبت با لذت و عشق دارد، در حالی که رابطه‌ی آن با ترس و خشم منفی است.

• تمایل به همرنگی شدن با جامعه و دیگران

به طور ذاتی ما انسان ها سعی می کنیم بیشتر در منطقه امن خودمان باقی بمانیم و کمتر خودمان را وارد محیط های چالشی بکنیم در نتیجه ما بیشتر سعی میکنیم از روش های مرسوم استفاده کنیم و خلاقیتی در جهت بهتر سازی و تغییر روش ها نداشته باشیم.

• فشار برای نتایج فوری

فشار بیش از حد برای به دست آوردن نتایج فوری، به شکلی که انگار هیچ فردایی وجود ندارد، اغلب باعث ایجاد دو راهی «یا خلاق و مبتکر باش یا مولد و ارائه‌کننده‌ی نتیجه» می‌شود. در این نگاه، خلاقیت و نوآوری از هیچ جایگاهی برخوردار نیستند،‌ مگر آنکه به نیازها پاسخ داده و نتایجی کوتاه‌مدت تولید کنند. خلاقیت زمانی در افراد شکل می‌گیرد که با علاقه، اشتیاق و رضایت نسبت به کار انگیزه پیدا کرده باشند. وگرنه، خلاقیت دستور دادنی نیست. باید پذیرفت که نوآوری نیازمند زمان و فضایی آکنده از لذت و تفریح است.

• عدم اعتماد به نفس

در برخی مواقع افراد حتی از توانایی و استعداد بالایی برخوردارند. ولی جرات، شهامت و اعتماد به خود را ندارند و فکر می کنند نظر آن ها اشتباه است و حتی از بیان آن خودداری می کنند که این نگرش باعث می گردد خود را باور نداشته و احساس خود کم بینی، کمرویی و خصوصیات شخصیتی منفی پیدا داشته باشند و در نتیجه نداشتن اعتماد به نفس مانعی برای بروز خلاقیت آنها می شود.

• مقاوم نبودن

هر تغییری نیازمند تحمل سختی است، وقتی ایده جدیدی دارید برای اثبات و آزمایش کارایی آن مقداری سختی نیاز است که تحمل کنید، معمولا ما در برابر این سختی ها مقاوم نیستیم و به راحتی در برابر این سختی ها کنار می کشیم، یکی از راه های اینکه بتوانیم انسان خلاق تری باشیم رعایت همین موضوع است .

چگونه خلاق باشیم؟

بعد از همه توضیحات قبلی، اکنون در این قسمت به روش هایی برای خلاق بودن می پردازیم؟

• کمی چارچوب شکن باشید

لزومی ندارد که همه قانون‌ها به صورت تمام رعایت کنید ولی این موضوع شکستن همه قانون‌ها را هم توجیه نمی کند.

بسیاری از چارچوب‌هایی که برای ما وضع شده، در واقع برای حمایت از ما هستند. اما برخی محدودیت‌هایی که برای خودمان در نظر می‌گیریم می‌توانند جلوی خلاقیت را بگیرند و یکی از بهترین راه‌های چارچوب شکنی صحیح، مطالعه در زمینه‌هایی به جز زمینه کاری و یا تحصیلی خودتان است. سعی کنید سفر به مناطقی که از نظر آداب و رسوم با شما متفاوت هستند سفر کنید و آن بر خلاقیتتان تاثیر مثبت دارد.

• کنترلی بر رو ی گفتگوی درونی خود داشته باشید.

داشتن کنترل درست روی گفتگوهای درونی  نه تنها برای خلاقیت بلکه برای موفقیت در هر زمینه‌ای لازم و ضروری است. زمانی که در حال فکر کردن هستید در واقع با خودتان حرف می‌زنید. صدایی در افکار شما چهره کمال به خود می‌گیرد و شما را راهنمایی می‌کند، بدانید که این صدا تحت کنترل شماست و اگر مدام از ناامیدی می‌گوید، به خاطر این است که خود شما به او اجازه داده‌اید. و همچنین همین صدا می‌تواند منجر به موفقیت شما هم باشد. بنابراین اگر به او یاد بدهید که مثبت و صحیح حرف بزند هیچ‌ چیز دیگر  نمی تواند جلوی موفقیت و پیشرفت شما را بگیرد.

• از محیط های منفی دوری کنید.

محیط‌های منفی جای مناسبی برای ارائه ایده جدید نیستند، پس بنابراین سعی نکنید به محض رسیدن یک ایده به ذهنتان آن را مطرح کنید و از آن دفاع هم بکنید. با انجام چنین کاری، از ادامه بحث ناامید خواهید شد، پس بهترین زمان برای ارائه و دفاع از ایده‌تان وقتی است که تا حدی در مکان مناسب آن را رشد داده باشید. و در نهایت اگر ایده خوبی در سر دارید نگذارید هیچ چیز و هیچ کس شما را منصرف کند.

• شوخ طبع باشید.

شوخ طبعی از ویژگی‌های بارز افراد خلاق است. از یک نظر می‌توان گفت که شوخ طبع ، کسی است که به خود و دیگران فراتر بنگرد. شوخ طبعی مربوط به ساختن مسائل بی‌ارتباط و نامتناسب است که خلاف آداب معمول است و ترکیب احساسات متضاد است.

• قدم برنید.

هیچگاه تاثیر خستگی را بر جسم و روح دست کم نگیرید. اگر محیط کار شما به گونه‌ای ثابت است، بهتر است قدم زدن را فراموش نکنید، زیرا این کار به شما آسودگی و آرامش می‌بخشد. ذهن خود را فقط درگیر کار نکنید و به آن استراحت دهید تا آزاد باشد و به مسائلی غیر از کار فکر کند. فراموش نکنید که آرامش و سکوت یکی از راه های افزایش خلاقیت است که می‌تواند در طبیعت اتفاق افتد.

• ذهن آرامی داشته باشید.

برای پرورش یک ذهن خلاق همیشه سعی کنید تا آرام باشید. زیرا اگر ذهن دچار پریشانی و آشفتگی شود نمی‌تواند تمرکز کند در نتیجه ایده‌ای نیز وجود نخواهد داشت. رمز داشتن ایده‌های برتر، آرامش خاطر است. ابتدا باید ذهن خود را آماده کنید و سپس به ایده‌های خوب فکر کنید.

• دقت خود را افزایش دهید.

افراد خلاق، متخصصِ دقیق نگاه کردن هستند. آنها به خوبی می‌توانند نکات ظریف را مشاهده کنند و چیزهایی را جمع ‌آوری و از آن استفاده کنند که دیگران نمی‌توانند آنها را ببینند. کنجکاوی در مورد جهان اطراف باعث ظهور ایده‌های جدید می‌شود. بنابراین کنجکاو باشید و به خوبی اطرافتان را مشاهده کنید.

• همراه داشتن دفترچه ای برای یادداشت ایده ها

انسان همواره دارای ایده و فکر است. ایده ها و افکار به هنگام دوش گرفتن، به هنگام خواب، رانندگی و … به سراغ شما می آیند. همیشه یک دفترچه یادداشت کوچک در دسترس داشته باشید، بعدا می توانید یادداشت های خود را بررسی کنید. هنگامی که فکر یا اندیشه ای به ذهن شما می رسد، اگر آن را یادداشت نکنید و از خاطرتان برود ممکن است برای همیشه آنرا فراموش کنید.

 تعریف خلاقیت از نظر تورنس

یکی از دانشمندانی که در زمینه خلاقیت نظریه پردازی کرده و پژوهشهای زیادی انجام داده است پاول تورنس است. او سه تعریف از خلاقیت به دست داده است: یک تعریف پژوهشی، یک تعریف هنری و یک تعریف وابسته به بقا. در تعریف پژوهشی گفته است تفکر خلاقیت عبارت است از “فرایند حس کردن مشکلات، مسائل، شکاف در اطلاعات، عناصر گم شده، حدس زدن و فرضیه سازی درباره این نواقص ارزیابی و آزمودن این حدس ها و فرضیه ها، تجدید نظر کردن و دوباره آزمودن آنها و در نهایت انتقال نتایج.

تورنس بیان می کند هر زمان که ما یک نقص یا کمبودی رااحساس می کنیم در ما تنش ایجاد می شود و احساس ناراحتی می کنیم و می خواهیم کاری انجام دهیم تا تنش بر طرف شود. در نتیجه به تکاپو می افتیم، سوال می پرسیم، چیزها را دستکاری می کنیم و حدس ها و فرضیه هایی را مطرح می کنیم. تا زمانی که این فرضیه ها و حدس ها مورد آزمون و تجدید نظر قرار نگرفته اند آرام نمی گیریم. حتی پس از انجام این کار هنوز هم تنش باقی است. در سراسر این فرایند، عنصری از پاسخدهی سازنده به موقعیتهای موجود یا تازه وجود دارد و صرفا انطباق یافتن با آن مطرح نیست.

تورنس در تعریف وابسته به بقا از خلاقیت به قدرت کنار آمدن فرد با موقعیتهای دشوار را بیان کرده است. به هنگام برخورد با موقعیت های دشوار وخطرناک وقتی که شخص هیچ راه حل از پیش آموخته شده و تمرین کرده ای ندارد، به درجه ای از خلاقیت نیاز مند است.