در چنین شرایطی بیشترین فشار روی چهارستون بدن انسان یعنی همان استخوان‌ها وارد می‌شود. بیماری خاموش در میان سلول‌های اسکلت فرد سالمند رشد می‌کند و نخستین تهدید را با شکستن یک یا چند استخوان نشان می‌دهد. پوکی استخوان، بیماری شایعی است که بخش قابل توجهی از افراد جامعه، به‌ویژه افراد مسن را درگیر خود ساخته. درباره این بیماری بیشتر بدانیم تا خود را برای رویارویی با آن آماده کنیم.
پوکی استخوان چیست؟
پوكي استخوان يا استئوپروز بيماري فراواني است كه در اثر تخريب بافت استخوان و كاهش توده استخواني بوجود مي‌آيدو به عنوان يكي از شايعترين علل شكستگي استخوان در سنين بالا مطرح مي‌باشدکه اشخاص زيادي (بخصوص خانم‌ها) از آن رنج مي‌برند
پوکی استخوان با عبارت علمی استئوپورز شناخته می‌شود. این بیماری در واقع یک اختلال اسکلتی است که ویژگی بارز آن کاهش استحکام استخوان بوده و فرد را در معرض خطر شکستگی استخوان قرار می‌دهد. در این بیماری بیشترین آسیب نصیب مهره‌های کمر می‌شود و پس از آن استخوان‌های لگن و سپس سایر استخوان‌ها در مواجهه با خطر واقع میشوند. براساس تحقیقات، بیش از نیمی از بیماران مبتلا به شکستگی لگن قادر به بازگشت به حالت قبلی نبوده و حدود ۱۰ درصد آنها تا پایان عمر نیاز به مراقبت‌های پزشکی خواهند داشت.
متأسفانه این بیماری قربانی‌های خود را بیشتر از میان زنان انتخاب می‌کند. به‌طوری که سه‌چهارم شکستگی‌های استخوان، به‌ویژه شکستگی لگن در میان آنها به‌وقوع می‌پیوندد. این در حالی است که بروز این بیماری در میان زنان زود‌تر از مردان آغاز می‌شود، یعنی از ۳۵ سالگی.
چطور متوجه پوکی استخوان شویم؟
بهترین راه برای بررسی اینکه بدانید به این بیماری مبتلا شده‌اید یا خیر، انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان است. البته گاهی اوقات کار از کار می‌گذرد و تشخیص بیماری با یک شکستگی بالینی حاد همراه می‌شود. همچنین برای شناخت این بیماری، می‌توان روی رادیوگرافی‌ها هم حساب باز کرد.
ولی در این روش تا هنگامی که ۳۰ درصد از توده استخوان تحلیل نرود، نشانی از آن پیدا نخواهد شد. به همین دلیل عکس‌های پرتونگاری شاخص خوبی برای تشخیص پوکی استخوان نیستند چرا که نفوذ بیش از حد اشعه در فیلم ویژه پرتونگاری روی کیفیت آن تأثیر منفی می‌گذارد. بهترین راه برای شناخت این بیماری تشخیص براساس سنجش تراکم مواد معدنی استخوان است. چندین روش مختلف برای اندازه‌گیری توده استخوانی وجود دارد اما بیشترین روشی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، روش «دی اکس‌ای» یا جذب دوگانه اشعه ایکس است.
علت بیماری پوکی استخوان
کمبود مواد معدنی مانند کلسیم، پروتئین و ویتامین D ازجمله عوامل تهدیدکننده سلامت استخوان‌هاست. علاوه بر اینکه استعمال دخانیات مانند سیگار می‌تواند در روند شکل‌گیری این بیماری تأثیرگذار باشد. یکی از علت‌های بروز این بیماری در زنان به دوران یائسگی بازمی‌گردد چرا که در این دوران میزان استروژن در بدن زنان به مقدار بسیار اندک می‌رسد.
از طرفی، افراد میانسالی که از رژیم غذایی فاقد مواد معدنی استفاده میکنند بیشتر در تهدید قرار دارند. با گذشت زمان و شروع دوران کهنسالی، سرعت تخریب بافت استخوانی از سرعت تولید سلول‌های جدید پیشی می‌گیرد و این یعنی همان پوکی استخوان. به همه این عوامل می‌توانید پرکاری تیروئید، دیابت، مصرف برخی دارو‌ها مثل کورتن، کم‌تحرکی بدنی، عوامل وراثتی و مصرف نوشیدنی‌های الکلی را به‌عنوان دیگر عوامل بروز این بیماری اضافه کنید.
چقدر کلسیم می‌خواهیم؟
میزان کلسیم بدن شما تا حدود زیادی احتمال ابتلا به این بیماری را مشخص خواهد کرد. هر چه این میزان بالا‌تر باشد، طبعاً استخوان‌های بدن از استحکام بالاتری برخوردار خواهند بود. هر انسان قبل از رسیدن به سن پیری، به ۱۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم احتیاج دارد. این میزان در زنان که در دوران یائسگی قرار دارند و استروژن مصرف نمی‌کنند تا ۱۵۰۰میلی‌گرم افزایش پیدا می‌کند. معمولا بزرگ‌ترین حجم دریافت کلسیم از منابع غذایی است. منابع خوب و مناسب کلسیم شامل فراورده‌های لبنی، باقلا خشکیده، انواع ماهی و میگو به‌ویژه ماهی ساردین و کلم بروکلی است. در میان منابع کلسیم لبنی، شیر و کشک جایگاه بالاتری دارند. اگر اهل این 2ماده غذایی نیستید، می‌توانید با مصرف ماست یا حتی بستنی بخش قابل‌توجهی از نیاز روزانه‌تان به کلسیم را تأمین کنید. به‌طور کلی سبزیجاتی که برگ‌های تیره رنگی دارند در کنار حبوبات، انجیر خشک، کنجد و بادام از دیگر منابع کلسیم به شمار می‌روند.
علائم بیماری پوکی استخوان را بشناسیم
پوکی استخوان برخلاف دیگر بیماری‌های مزمن که با درد و نشانه‌های متعدد بروز میکنند، خیلی بی‌سر و صدا در بدن شما رشد می‌کند و سپس خود را با نخستین شکستگی استخوان نشان می‌دهد. یعنی خیلی از افراد میانسال یا سالمند تا زمانی که دچار شکستگی نشوند، متوجه وجود این بیماری در خود نخواهند شد. کمردرد ناشی از فروپاشی مهره‌های پشت و قوز کمر هم از دیگر نشانه‌های بروز این بیماری است. همچنین ممکن است قد شما در طول زمان کوتاه‌تر شود این اتفاق نیز پس از فروپاشی و سستی مهره‌های کمر اتفاق می‌افتد. شکستگی‌های لگن معمولا پس از سقوط رخ می‌دهند اما دوسوم شکستگی‌های مهره‌ای به‌صورت خاموش عارض میشوند و با یک فشار مختصر مانند بلند کردن یک جسم، خم شدن در وضعیت نه چندان مطلوب یا حتی عطسه کردن خود را نشان می‌دهند.
چطور به پوکی استخوان مبتلا نشویم؟
همانطور که اشاره شد، استفاده از رژیم غذایی پرکلسیم از مهم‌ترین عوامل جلوگیری از این بیماری است. اما در کنار این عامل مهم، روش‌های دیگری هم وجود دارند که می‌توانند سلامت استخوان‌های شما را تضمین کنند. جدی گرفتن ورزش و تحرک یکی از این روش‌هاست. بافت‌های استخوانی شما درصورت تحرک بدنی ۳۰دقیقه‌ای در هر روز استقامت بیشتری پیدا میکنند و در مقابله با ضربه‌های احتمالی شکننده نمیشوند. یادتان باشد تخریب استخوان‌ها در افراد سیگاری سریع‌تر انجام می‌شود. پس تا آنجا که ممکن است از مصرف انواع دخانیات، به‌ویژه سیگار اجتناب کنید. اگر سابقه بیماری خاص دارید یا سن شما از ۶۵ سال فرا‌تر رفته، بهتر است به توصیه پزشکتان تست غربالگری پوکی استخوان را از طریق سنجش تراکم ماده معدنی استخوان انجام دهید. تا آنجا که می‌توانید از عوامل افسرده‌کننده و تخریبگر فکر و ذهن دوری کنید.
خانم‌ها بیشتر مواظب باشند
گفت‌و‌گویی کوتاه با پزشک متخصص
وقتی یک بیماری با شیوع بالا در سطح جامعه وجود داشته باشد، طبعا پرسش‌ها در این زمینه هم افزایش می‌یابد. در این بخش سراغ سرکار خانم دکتر لیلا قاسمی، متخصص پوکی استخوان رفته‌ایم تا جواب این سؤالات رایج را از او بپرسیم.
تست سنجش تراکم استخوان معمولا از کدام ناحیه بدن گرفته می‌شود؟
این آزمایش از ناحیه کمر و لگن گرفته می‌شود و در آن سر استخوان ران و مهره اول تا چهارم کمر مورد آزمایش قرار می‌گیرد.
این بیماری از چه سن و سالی در بدن پیدا می‌شود؟
پوکی استخوان از ۶۵ سالگی به بعد نشانه‌های بارز خود را بروز می‌دهد. هر چند با کاهش مصرف کلسیم و ویتامین D احتمال بروز آن در سنین پایین‌تر افزایش می‌یابد.
این تصور وجود دارد که خانم‌ها بیشتر از آقایان در معرض این عوامل خطر هستند. اینطور نیست؟
بله، در همه جای دنیا این بیماری در خانم‌ها بیشتر است چون در خانم‌ها نه‌تنها عوامل خطر عمومی، بلکه کاهش سطح هورمون‌های جنسی در یائسگی باعث کاهش تراکم استخوان می‌شود. این یعنی آنها باید بیشتر مراقب سلامتی خودشان باشند. البته مردان از این بیماری مصون نیستند. پوکی استخوان در مردان ممکن است کمتر باشد ولی عوارض این بیماری در آنها بیشتر است.
کمی در مورد شکستگی‌های ناشی از این بیماری توضیح دهید.
این شکستگی‌ها در ۵۰درصد موارد برای فرد ناتوانی ایجاد می‌کند، به‌طوری که این افراد هیچ‌گاه مثل سابق نمیشوند. همچنین ۲۰درصد از افراد به کلی ناتوان میشوند و ۲۰درصد هم فوت میکنند.
نقش ژنتیک را تا چه حد در بروز این بیماری مؤثر می‌دانید؟
جالب است بدانید ۷۰ درصد این بیماری ژنتیک است. کسی که یک نفر از بستگان درجه اولش دچار شکستگی شده یا پوکی استخوان دارد، در معرض خطر ماژور است. این افراد بیشتر باید مورد توجه قرار گیرند.